Trẻ Chậm Nói: Dấu Hiệu Nhận Biết Và Hướng Xử Lý Phù Hợp
MỤC LỤC BÀI VIẾT
- Trẻ ít hoặc không nói từ đơn đúng độ tuổi
- Trẻ không phản ứng với lời nói hoặc tên gọi
- Trẻ không sử dụng cử chỉ giao tiếp
- Trẻ không bắt chước lời nói hay hành động
- Trẻ chơi một mình và thiếu tương tác xã hội
Hướng Xử Lý Khi Trẻ Bị Chậm Nói
- Tăng cường giao tiếp và nói chuyện với trẻ mỗi ngày
- Cắt giảm tối đa thời gian dùng thiết bị điện tử
- Kết hợp lời nói với ngôn ngữ cơ thể
- Khuyến khích trẻ giao tiếp chủ động thay vì làm thay
- Đưa trẻ đi khám nếu có dấu hiệu nghi ngờ
Giai đoạn 12–24 tháng là thời điểm trẻ phát triển ngôn ngữ mạnh mẽ, bắt đầu học nói những từ đầu tiên và tương tác nhiều hơn với người lớn. Tuy nhiên, không phải bé nào cũng đạt mốc ngôn ngữ đúng thời điểm. Một số bé có biểu hiện chậm nói khiến ba mẹ không khỏi lo lắng và bối rối. Vậy thế nào là trẻ chậm nói? Có những dấu hiệu chậm nói nào cần lưu ý? Và làm gì để giúp bé cải thiện khả năng ngôn ngữ? Hãy cùng Tã bỉm Green Nano Gold tìm hiểu trong bài viết dưới đây.
1. Chậm Nói Là Gì?
Chậm nói là một dạng rối loạn phát triển ngôn ngữ, khi trẻ không đạt được các mốc ngôn ngữ phù hợp với độ tuổi. Điều này bao gồm cả khả năng hiểu và sử dụng ngôn ngữ, biểu hiện qua lời nói hoặc cử chỉ.
2. Dấu Hiệu Chậm Nói Ở Trẻ
Trong giai đoạn từ 1 đến 2 tuổi, ngôn ngữ là một trong những kỹ năng phát triển nổi bật nhất ở trẻ. Tuy nhiên, không phải trẻ nào cũng đạt được các mốc ngôn ngữ đúng thời điểm. Dưới đây là những dấu hiệu chậm nói thường gặp mà ba mẹ cần theo dõi kỹ lưỡng:
Trẻ không có bất kỳ hành vi bắt chước nào hoặc không phản ứng khi người lớn chơi cùng.
2.1. Trẻ ít hoặc không nói từ đơn đúng độ tuổi
- Ở 12 tháng tuổi: Trẻ vẫn chưa bập bẹ các từ đơn quen thuộc như “ba”, “mẹ”, “bà”, hoặc chỉ phát ra các âm vô nghĩa lặp đi lặp lại. Nhiều trẻ chỉ “à ư” mà không có bất kỳ từ cụ thể nào.
- Ở 18 tháng tuổi: Trẻ không nói được ít nhất 5 từ có nghĩa như “ăn”, “bú”, “nước”, “xe”, “ngủ”... Đây là mốc quan trọng, vì hầu hết trẻ bình thường ở độ tuổi này có thể hiểu và gọi tên đồ vật thân quen.
- Ở 24 tháng tuổi: Trẻ không thể nói được cụm từ ghép gồm 2 từ đơn như “mẹ bế”, “con ăn”, “bé đi”…Câu nói chủ yếu là âm không rõ, không có nội dung hoặc không có ý định giao tiếp rõ ràng.
Nếu qua từng mốc mà khả năng nói không tiến triển theo hướng tăng dần, đây là dấu hiệu đầu tiên của chậm phát triển ngôn ngữ.
2.2. Trẻ không phản ứng với lời nói hoặc tên gọi
Trẻ không phản ứng với lời nói hoặc tên gọi: Khi ba mẹ gọi tên, trẻ không quay đầu lại, không có dấu hiệu nhận biết như mỉm cười, nhìn, hoặc di chuyển về phía người gọi. Trẻ không hiểu các chỉ dẫn đơn giản, ví dụ như “lại đây”, “ngồi xuống”, “đưa mẹ”… dù được lặp lại nhiều lần.
Trẻ không thay đổi thái độ khi ba mẹ thể hiện cảm xúc khác nhau qua giọng nói: không cười khi mẹ cưng nựng, không sợ khi bị la mắng. Điều này không chỉ liên quan đến lời nói mà còn phản ánh khả năng hiểu và xử lý ngôn ngữ tiếp nhận. Đây là một phần quan trọng của sự phát triển ngôn ngữ.
2.3. Trẻ không sử dụng cử chỉ giao tiếp
- Trước khi biết nói, trẻ thường giao tiếp bằng cử chỉ. Nếu trẻ chậm nói mà đồng thời không sử dụng cử chỉ, nguy cơ chậm phát triển là rất cao.
- Trẻ không biết vẫy tay chào tạm biệt, không gật, lắc đầu khi đồng ý hoặc từ chối.
- Không chỉ tay vào đồ vật để ra hiệu hoặc thể hiện mong muốn.
- Khi cần giúp đỡ, trẻ không nhìn người lớn, không kéo tay, không bày tỏ cảm xúc rõ ràng như mếu máo, nhăn mặt…
2.4. Trẻ không bắt chước lời nói hay hành động
- Bắt chước là kỹ năng học tập quan trọng của trẻ giai đoạn đầu đời. Trẻ bình thường sẽ:
- Bắt chước lời nói đơn giản như “măm măm”, “bố ơi”, “bánh”, hoặc gọi tên đồ vật.
- Làm theo động tác vui nhộn như vỗ tay, nhảy, đưa tay chào, lắc lư khi nghe nhạc.
Nếu trẻ không có bất kỳ hành vi bắt chước nào, hoặc không phản ứng khi người lớn chơi cùng, đây là dấu hiệu cảnh báo trẻ thiếu hứng thú xã hội hoặc gặp khó khăn trong việc tiếp nhận và xử lý âm thanh, hình ảnh.
2.5. Trẻ chơi một mình và thiếu tương tác xã hội
- Trẻ thường chơi đơn lẻ, không quan tâm đến người khác.
- Ít giao tiếp bằng mắt, không nhìn người lớn khi trò chuyện hoặc chơi.
- Không thể hiện cảm xúc với người thân: không cười lại, không ôm, không phản ứng khi người lớn rời đi hoặc trở lại.
- Không chia sẻ đồ chơi, không bắt đầu trò chơi tương tác.
Những dấu hiệu này không chỉ liên quan đến chậm nói, mà còn có thể liên quan đến sự phát triển giao tiếp xã hội, cần được đánh giá chuyên sâu.
3. Hướng Xử Lý Khi Trẻ Bị Chậm Nói
Bố mẹ nên dành thời gian nói chuyện với con mỗi ngày
Nếu được can thiệp kịp thời, đa số trẻ chậm nói có thể cải thiện rõ rệt sau vài tháng. Dưới đây là các giải pháp thiết thực ba mẹ có thể áp dụng hàng ngày để giúp con bắt kịp đà phát triển ngôn ngữ.
3.1. Tăng cường giao tiếp và nói chuyện với trẻ mỗi ngày
Ngôn ngữ của trẻ không tự nhiên mà có, mà được hình thành thông qua việc nghe và bắt chước người lớn. Vì vậy, mẹ càng nói chuyện với con nhiều, con càng có cơ hội học từ nhanh hơn.
Cách thực hiện:
- Tận dụng mọi thời điểm: khi cho ăn, thay tã, tắm, mặc đồ, đi chơi, mẹ đều nên trò chuyện với bé.
- Mô tả hành động bằng những câu ngắn gọn: “Mẹ rửa tay”, “Bé mặc áo”, “Mình đi chơi nè!”.
- Duy trì ánh mắt và nét mặt thân thiện để trẻ chú ý hơn.
- Khi trẻ phát âm chưa rõ, mẹ nên lặp lại đúng từ và khen nhẹ: Bé nói “nước” à? Giỏi quá!.
Mẹo nhỏ: Trẻ học tốt hơn khi cảm thấy vui, hãy giữ giọng nhẹ nhàng, hài hước và đầy cảm xúc khi giao tiếp với con.
3.2. Cắt giảm tối đa thời gian dùng thiết bị điện tử
Tivi, điện thoại, máy tính bảng tuy có thể phát âm thanh, nhưng không tạo ra sự tương tác hai chiều. Nếu trẻ tiếp xúc nhiều, ngôn ngữ sẽ bị thụ động và phản xạ kém.
Khuyến nghị từ chuyên gia:
- Trẻ dưới 2 tuổi: không nên tiếp xúc với màn hình (ngoại trừ video gọi người thân).
- Trẻ 2–3 tuổi: tối đa 30 phút/ngày, và phải có người lớn bên cạnh giải thích nội dung.
- Thay vào đó, mẹ nên:
- Đọc sách tranh có hình ảnh rõ ràng, từ đơn giản.
- Chơi trò lắp ghép, xếp hình, vẽ tô màu, vừa học vừa nói.
- Hát, chơi đóng vai, giả tiếng con vật, đồ vật để trẻ học từ ngữ trong tình huống vui nhộn.
3.3. Kết hợp lời nói với ngôn ngữ cơ thể
Trẻ học ngôn ngữ không chỉ qua tai nghe, mà còn qua mắt nhìn và cảm xúc.
Cách kết hợp hiệu quả:
- Khi nói, mẹ hãy dùng tay chỉ vào đồ vật, ánh mắt nhìn vào trẻ, mặt biểu cảm rõ ràng.
- Khi trẻ chỉ tay đòi đồ chơi, mẹ hãy đáp lại bằng lời: “Đây là cái xe! Con nói ‘xe’ nhé!”, “Con muốn bánh hả? Nói ‘bánh’ nè!”,...
Lưu ý: Trẻ hiểu cảm xúc nhanh hơn lời nói, vì vậy nét mặt vui vẻ và động tác tay chân rõ ràng sẽ giúp trẻ hiểu và nhớ từ tốt hơn.
3.4. Khuyến khích trẻ giao tiếp chủ động thay vì làm thay
Nhiều phụ huynh thường vội vàng đáp ứng nhu cầu của trẻ (đưa đồ, mở video, lấy nước…) ngay khi bé ra hiệu. Điều này vô tình khiến trẻ không cần nói mà vẫn đạt được mong muốn.
Cách khuyến khích đúng:
- Khi trẻ chỉ tay, mẹ hãy đợi 3–5 giây, gợi ý ngắn: “Nói ‘măm măm’ đi con”, “Con muốn nước? Gọi ‘nước’ mẹ nghe nào”,..
- Chỉ cần bé cố gắng phát âm, dù chưa rõ, cũng nên khen ngợi và phản hồi tích cực.
- Nếu bé không nói nhưng lặp lại cử chỉ, mẹ có thể nói mẫu rồi cùng làm lại lần nữa.
Lưu ý: Mục tiêu không phải là ép nói ngay, mà là khơi gợi sự chủ động giao tiếp. Đây là chìa khóa giúp trẻ thoát khỏi thụ động.
3.5. Đưa trẻ đi khám nếu có dấu hiệu nghi ngờ
Can thiệp sớm luôn tốt hơn can thiệp muộn. Nếu sau khi thực hiện các cách trên mà trẻ vẫn chưa tiến bộ rõ rệt, ba mẹ nên đưa trẻ đến gặp chuyên gia để đánh giá chuyên sâu.
Mẹ cần đưa trẻ đi khám nếu:
- Sau 18 tháng tuổi, bé vẫn không nói được từ nào có nghĩa.
- Sau 24 tháng tuổi, bé không nói được cụm từ 2 từ, không hiểu câu đơn giản.
- Trẻ không tương tác mắt, không phản ứng với giọng nói, không chia sẻ cảm xúc.
- Trẻ có biểu hiện lặp lại hành vi, nói nhại máy móc hoặc quá ít cảm xúc.
KẾT LUẬN: Vậy chậm nói là tình trạng khá phổ biến nhưng hoàn toàn có thể cải thiện nếu được phát hiện sớm và can thiệp đúng cách. Ba mẹ hãy thường xuyên trò chuyện, tạo môi trường giao tiếp tích cực và đừng ngần ngại đưa con đi khám khi có dấu hiệu bất thường. Mỗi tiếng gọi đầu đời như “ba”, “mẹ” sẽ không đến từ may mắn, mà là kết quả của sự đồng hành kiên nhẫn và yêu thương đúng lúc từ gia đình.
